Hafız-ı Şirazi kimdir, tarikatın hangi kolundan?

Hafız-ı Şirazi kimdir, asıl adı nedir, hangi dönem yaşadı, Timur’la yolları nasıl kesişti, edebi şahsiyeti nedir, hangi eserleri verdi, tarikatın hangi kolundan, Türk Edebiyatını nasıl etkiledi, Yahya Kemal şiirinden Şirazi’den nasıl söz etti?

İran Edebiyatının en büyük şairlerinden birisi olarak kabul edilen Hafız-ı Şirazi’nin hayatını sizler için derledik.

Hafız-ı Şirazi kimdir, asıl adı nedir, hangi dönem yaşadı, Timur’la yolları nasıl kesişti, edebi şahsiyeti nedir, hangi eserleri verdi, tarikatın hangi kolundan, Türk Edebiyatını nasıl etkiledi, Yahya Kemal şiirinden Şirazi’den nasıl söz etti?

İşte cevabı:

Hafız-ı Şirazi’nin asıl adı Şemseddin Muhammed'tir. 1318 yılında İran’ın Şiraz kentinde doğdu. Küçük yaşta Kur’an-ı kerim okumayı öğrendi. Tefsir ve gramer ilmiyle meşgul olmuş ve bazı kitapları incelemiştir. Kelam ve fen ilminden bahseden meşhur Mevakıf adlı eseri iyice incelemiş ve zamanının medrese tahsilini tamamlamıştır. Yazdığı şiirler, Seyid Kasım Envar tarafından toplanmış ve Divan halinde basılmıştır. Şiirleri gazel türünden olup, sade, daha çok dervişane, aşıkane ve tasavvufidir. Şiirlerinde Allah Teala’ya, Peygamber Efendimiz’e ve İslamiyet’e karşı duyduğu derin muhabbet ve sevgiyi halisane bir dil ile anlatmıştır.

YAŞAM TARİFİ

Şirazi’ye göre yaşamın gereği mutlu olmaktır. Mutlu olmak da dünya varlıklarına karşı aşırı eğilim duymamak, tutkulara kapılmamak, barış içinde yaşamak gibi olumlu davranışlarla sağlanır. Dünya gelip geçicidir; ancak yine de kişinin mutluluğu yaşadığı dünyadır.

TİMUR’LA GÖRÜŞMESİ

Hafız-ı Şirazî, Timur Han ile görüşmüştür. Bu hususta şöyle bir hikaye nakledilmiştir: Tîmûr Han 1387’de Şiraz’ı fethettiğinde şehir halkını vergiye bağlamıştı. Hafız-ı Şirazî’ye de bir miktar vergi düştü. Vergiyi verecek durumda olmadığı için Timur Han’a giderek iflas ettiğini ve fakir olduğunu söyledi. Timur Han ona söylediği bir beytini hatırlatarak; “Maşûkunun yüzündeki bene Semerkant ve Buhara’yı bağışlayan insan müflis olmaz!” deyince; Hafız-ı Şirazî; “İşte bu yüzden iflas ettik ya!” diye cevap verince; Timur Han bu zarîf ve nükteli cevabı çok beğenip, fakir olması sebebiyle Hafız-ı Şirazî’yi vergiden muaf tutmuştur. Bu büyük İslam şairi doğduğu yer olan ve şiirlerinde çok methettiği Şiraz’da 1389 (H. 791)da vefat etti ve oraya defnedildi. Daha sonra Şiraz’ı zapteden Sultan Ebü’l-Kasım Behadır’ın veziri Muhammed Muammûî tarafından kabri üzerine mükemmel bir türbe yaptırılmıştır.

NAKŞİ YOLUNU TERCİH ETTİ

Hafız-ı Şirazi’nin Nakşibendi tarikatına mensup bir mutasavvıf olduğu kaydedilmektedir. Gazellerinde, Ahmed Cami, Kemaleddîn Ebü’l-Vefa gibi tasavvuf alimlerinin isimlerine yer verir. Hafız’ın Dîvanı, kendisinin zamanındaki hükümdar ve vezirler ile olan münasebetlerini anlamak için zengin bir kaynaktır. Divan çeşitli dillere çevrilmiştir. Türkçeye de Bosnalı Sûdi, Şem’i ve Surûrî tarafından çevrilmiştir. Bunlardan başka, Türkçeye çevirenler de olmuş ve şerhleri yapılmıştır.

EDEBİ ŞAHSİYETİ

Edebiyat alanında, Hafız-ı Şirazi olarak anılır. Eserlerinden kendinden önceki İran ve Arap şairlerini, yazarlarını çok iyi incelediği anlaşılmaktadır. Şirazi'den önceki İran şiirinde; destan, kaside, rubai ve mesnevi gibi türler yaygındır. Gazel türü ise yeterince gelişmemiştir. O dönemde, yani Şirazi’nin yaşadığı çağda, İran şiiri bir geçiş dönemini yaşamaktaydı. Bu geçiş döneminde, şiirlerin temaları, benimsenen konunun içeriğiyle örtüşen, şairin yaşam anlayışını yansıtan niteliktedir. O dönem Firdevsi, İran halk öykülerinden, kahramanlık masallarından esinlenerek destan türünün en güzel örneklerini vermiştir. Ömer Hayyam, felsefe ve yaşam sevinciyle dolu şiirlerinde, mutluluğun bu dünyada olduğunu savunmuştur. Enveri, kaside türünün temellerini atmıştı. Sadi, İslam'daki hikmet (bilgelik) düşüncesini şiirine konu etmiştir.

ŞİİRDE KULLANDIĞI DİL

Hafız-ı Şirazi’nin şiirinde dört temel öğe öne çıkmaktadır:

1-Duygu; şiirde sevgi, özlem, üzüntü ve sevinç gibi öğeleri içerir.

2-Uyum; seçilen sözcüklerin ses ve yapı bakımından birbirine yakınlığı ve hepsinin belli bir anlamı oluşturmak için iç içe kaynaşmasını dile getirir.

3-Düzen; şiirin tabanını oluşturan ölçüye dayanır.

4-Bütünlük; dizelerin anlam ve konu bakımından birliğine dayanır. Gazel türüne özgü bir özellik olan birbirinden bağımsız beyitler Hafız'ın gazellerinde pek görülmez. Onun gazelleri anlam ve konu açısından bir bütündür.

DİLE GETİRDİĞİ YENİLİKLER

Şirazi, başta gazel ve rubai olmak üzere, İslâm edebiyatında yaygın olan şiir biçimlerinin hepsinden örnekler vermiştir. En büyük başarıyı ise gazellerinde sağlamıştır. Bütün şiirlerinin toplandığı Divan'ında altmış altı rubai, mesnevi türünde bir Saikname ve bir Muganniname, beş kaside, bir muhammes, dört mesnevi, otuz dört kıta, beş yüz dokuz gazel vardır.

ŞİİR DİLİ

Şirazi’nin yaşadığı çağda İran, bir yandan Moğol, bir yandan da Arap saldırılarına uğramaktadır. İslam dinî, daha önceki yüzyıllarda olduğu gibi, düşünce alanındaki egemenliğini sürdürmektedir. Bu düşünce ürünleri Fars kültürüne de girmiştir. Buna karşın Hafız'ın şiirlerinde Arapça sözcükler dilin bütünlüğünü bozacak nitelikte değildir. O seçtiği sözcükleri bile, Farsçanın ses uyumuna ve söz dizimine göre şiirine sokmuş; onları eritmeye çalışmıştır. Bu yüzden Hafız'ın şiir dili akıcı ve anlaşılması kolaydır. Şiirin bütününü kapsayan ses, yalnız sözcükleri birbirine bağlamakla kalmaz, okuru da kendine çeker, şiirin anlamını kavratır. Bu özellik ona özgüdür.

TÜRK VE DÜNYA EDEBİYATINA ETKİSİ

Şirazi, daha yaşadığı dönemde pek çok şairi etkilemiştir. Ölümünden sonraki dönemde ise bütün islam ülkelerinin Hafız'dan etkilendiği görülür. İran ve Osmanlı divan edebiyatında kullanılan Farsça şiir kavramlarının en önemlileri ondan alınmıştır. Osmanlı divan şiirinde, başta Ahmed Paşa, Şeyhi, Fuzuli, Baki, Hayali, Nef'i, Naili, Neşati, Nedim, Nabi, Şeyh Galip olmak üzere pek çok şairimiz, Hafız'dan etkilenmiştir. İran ve Anadolu'da Hafız'ın Lisan-ül Gayb (Gizliliğin Dili) adıyla anılan Divan'ı başlıca başvuru kitabı olarak kullanılmıştır. Neredeyse tüm İran şairlerini etkilemiş, şiir dillerinin niteliğini artırmıştır. 18. yüzyıldan sonra pek çok Batılı aydın ve bilgin Hafızla ilgilenmiştir. Almanların büyük şairi Goethe, ona özenerek gazel türündeki şiirlerini West-Östlicher Divan (Divanı Şarki) adı altında toplamıştır. Hafız'ın Divan'ı birçok Batı diline çevrilmiş, Farsça üzerinde çalışan dil bilginlerince incelenmiştir. UNESCO tarafından 1988 yılının kasım ayında Şiraz'da, Hafız Şirazi'nin 600. ölüm yıldönümü nedeniyle uluslararası bir sempozyum düzenlenmiştir. Aynı yıl ülkemizde de çeşitli kültürel etkinlikler yapılmıştır. Özellikle aşk, güzellik, şarap konusunda yazılan İran edebiyatında gazel terimi, ilk çağlardan beri vardır. İran edebiyatının ilk dönem şairlerinden Rudegi, gazelleriyle ünlüdür. İran edebiyatındaki bu gazel biçiminde kasidelerden kopmuş nesib ve teşbih bölümleri olduğu sanılmaktadır. Gazel, Türk edebiyatına bağımsız bir nazım biçimi olarak İran edebiyatının etkisiyle girmiştir. Türk şairlerince de en çok sevilen bir nazım biçimi olarak yüzyıllarca kullanılmıştır.

Yahya Kemal bir şiirinde Şirazi’ye şöyle yer vermiştir:

Hafız’ın kabri olan bağçede bir gül varmış,
Yeniden her gün açarmış kanayan rengiyle.
Gece bülbül, ağaran vakte kadar ağlarmış,
Eski Şiraz’ı hayal ettiren ahengiyle.
Şirazi’nin Dîvanındaki Farisî bir beyit şöyledir:
Feryadı boşuna değildir Hafız’ın,
Şaşılacak şey çok, dili altında anın (onun).

ŞİRAZİ’NİN DOĞA VE MEMLEKET SEVGİSİ

Şirazi’nin şiirinde dile getirilen sevgi, yaşadığımız evrene dönüktür. Nesnel bir yaşama biçimini içerir. Birey ve nesne, birey ve mekan, birey ve doğa bu şiirlerde birlik- bütünlük içindedir. Şiraz'ın suyu, havası ve mesire yerleri şairi öylesine etkilemiştir ki şöyle bir beyit kurmuştur:

Nemi dehend icazet mera be-seyr u sefer
Nesim-i bad-i Musalla vu Rükn-abad

Şair, Şiraz'da Musalla Mesiresi ve Rükn-abadsuyu kenarından ayrılamayışını böyle dillendirir.
Şirazi’nin Şiraz'a olan tutkusu da bir beyitte şöyle anlatılır:
Hava-yi menzil-i yar ab-i zindegani-i mast
Saba biyar nesimi zi hak-i Şirazem

Sevgilinin konağının havası, bizim için ab-ı hayattır.
Ey saba, Şirazımın toprağından bana bir hoş rüzgar getir.

Dostum, feleğin on günlük sevgisi masaldan hikayeden ibarettir.
Dostlara iyilik etmek için şu on günlük fırsatı ganimet bil! (s .4)

Zaman, yaşamamız için bize sunulmuş armağandır
Bu armağanı doyasıya yaşa ve dostlarına da yaşat, elini çabuk tut!

Sabah rüzgarı bizim daralmış gönlümüzü nasıl açabilir
Koncanın kıvrım kıvrım yaprakları gibi birbiri üstüne sarılmış, kat kat.

***Güven Erkaya kimdir? Erbakan’lı YAŞ’ta ne yaptı?

***Gündüz Aktan kimdir? Hangi partiye katıldı?

***Gün Sazak kimdir? MHP’li Gün Sazak’ı kim nasıl şehit etti?

***Gümüştekin Danişmend Ahmed Gazi kimdir?

***Gördesli Makbule Hanım kimdir, hangi dönem yaşadı?

***Reisülkurra Gönenli Mehmet Efendi kimdir?

***Gökhan Evliyaoğlu kimdir?

***Dünyada ilk tıp fakültesini kim kurdu? Gıyaseddin Keyhüsrev kimdir?