Deprem Nedir? Deprem Nasıl Oluşur?

Deprem nasıl oluşur sorusuna cevap vermeden önce depremin ne olduğunu açıklamak gerekir. Deprem, yer kabuğundaki kayaların çatlaması sonucu ortaya çıkan sarsıntıların genel adıdır. Bu sarsıntılar yer kabuğundaki fayların açılması sonucu oluşur ve büyüklüklerine göre ciddi hasarlara neden olabilir. Depremler insanlar ve doğal çevre üzerinde ciddi etkiler yaratabilir ve bu nedenle çok önemlidir. Yazının devamını okuyarak siz de depremlerin nasıl ve neden oluştuğu hakkında daha detaylı bilgiye hızlıca sahip olabilirsiniz.

Deprem Nedir?

Yer sarsıntısı, zelzele olarak da isimlendirilen deprem, yer kabuğunun çeşitli etkiler sonucu kırılması ile ortaya çıkan enerji ve bu enerjinin oluşturduğu sismik dalgalanmaların oluşturduğu sarsıntılardır. Yer kabuğunun kırılması esnasında oluşan sismik dalgaların yayılarak devam etmesi ve yeryüzünü kuvvetle sarsması deprem nasıl oluşur sorusunun kısaca cevabıdır.

Deprem Türleri Nelerdir?

Depremler oluş nedenlerine göre tektonik, volkanik ve çöküntü depremler olarak isimlendirilir. Volkan püskürmesi sırasında gazların patlamasıyla oluşan depremler volkanik depremlerdir.

Çöküntü depremlerin oluşmasına ise yer altındaki mağara, kömür ocakları, tuz ve jipsli araziler gibi erime sonucu oluşan boşlukların tavan bloğunun inmesi neden olur. Bu depremlerin enerjileri az olduğu için çok fazla zarar oluşturmazlar.

Levhaların zaman zaman hareket etmesi sonucu oluşan tektonik depremler ise fayların olduğu alanlarda sıklıkla görülür. Dünyada olan depremlerin % 90’ı ve ülkemizdeki depremler tektonik depremlerdir. Deprem nasıl oluşur diye merak edenlerin ilgi alanındaki olaylar da tektonik kaynaklı vakalardır.

Deprem Neden Olur?

Deprem neden olur sorusunun cevabı nasıl oluşura göre farklı şekilde açıklanır. Neden ve nasıl soruları, deprem oluşumunu ortaya çıkaran asıl unsurlarla ilgilidir. Yer kürenin dışında 70- 100 km kalınlığındaki taş küre, diğer adıyla litosfer ile çekirdek arasında 2990 km boyunca devam eden manto bölümü bulunur.

Mantonun üst manto denilen bölümünde oluşan kuvvetlerin etkisiyle litosfer parçalanır ve levha olarak tanımlanan kayaçlar oluşur. Levhalar yer kabuğunu oluşturur ve çeşitli hareketler nedeniyle birbirlerini iter.

İtme hareketinin gerçekleştiği esnada, yerde depremler meydana gelir. Depremler ayrıca volkanik faaliyetler, toprak kaymaları, mayın patlamaları ve nükleer testler sonucunda da ortaya çıkabilir.

Deprem Nasıl Oluşur?

Depremlerin altında yatan asıl önemli neden taş küredeki levha oluşumudur. Peki depremler nasıl oluşur sorusunu nasıl açıklayabiliriz?

Üzerinde yaşadığınız yerküre her ne kadar sabit gibi görünse de aslında hareketsiz değildir. Yer kabuğunu oluşturan levhalar çeşitli hareketler sergileyerek yer değiştirir. Bu levhaların gerilme, sıkışma gibi hareketleri sonucu oluşan enerji, yüzyıllar boyu birikir.

Yıllar içerisinde biriken bu enerji zaman zaman depremlerle ortaya çıkar. Fay hattı denilen bu kırıklar üzerinde biriken enerjinin bir anda boşalması sonucuyla oluşan titreşimler, dalgalar hâlinde yayılır ve yeryüzünün sarsılmasına neden olur.

Fay Hattı Nedir?

Fay hattı nedir sorusundan önce fayın ne olduğunu hatırlayalım. Faylar yani kırıklar iki kıta sahanlığının birbirine sürtünmesi sebebiyle zıt yönde hareket ederek ortaya çıkar.

Fayların bulunduğu yerler de fay hattı olarak adlandırılır. Türkiye fay hatları Doğu Anadolu, Batı Anadolu ve Kuzey Anadolu fay hatlarından meydana gelir. Özelliklerine göre doğrultu, normal, ters atımlı ve verev atımlı fay türleri, Türkiye’nin tüm noktalarında kendini gösterir.

Türkiye Fay Hatları

Anadolu ve Arap levhası arasında sınır boyunca uzanan Doğu Anadolu fay hattı, Türkiye’nin en büyük deprem sahasından biridir. Anadolu'nun batısında doğu- batı uzanışlı olup kuzeyden güneye sıralanmış birçok faydan oluşan bölüm Batı Anadolu Fay Hattıdır.

Uzunluğu 1100 km olan Kuzey Anadolu fay hattı ise Kuzey Anadolu’nun neredeyse tamamını keserek batıya doğru ilerler. Kuzey Anadolu fay hattı, güneyde Arap Levhası’nın kuzeyde Avrasya Levhasının arasında kalır. Bu durum da fay hattının batıya doğru açılma şeklinde hızlı hareket etmesine sebep olur.

İki levha arasında kalmasından ötürü dünyanın en hızlı hareket eden ve en aktif fay hatları bu sıradadır. Kuzey Anadolu fay hattı üzerinde deprem riski en yüksek şehirlerin başında İstanbul gelir. İstanbul fay hattı Tekirdağ- Şarköy açıklarında Marmara Ereğlisi’nin kıyılarına kadar uzanan bir çizgidedir.

Kısaca açıklamak gerekirse İstanbul fay hattı Marmara Denizinden geçer. Kuzey Anadolu fay hattı, Van Gölü çevresinden başlar ve Marmara Denizindeki Saros Körfezi’ne kadar devam eder. Kuzey Anadolu fay hattının bitişiğinde bulunan Marmara fay hattı, kuzey ve güney fay kolu olarak iki parça hâlinde uzanır.

Uzun zamandır deprem üretmeyen ve sakinliği sebebiyle unutulmuş olan güney kol Geyve, İznik Gölü ve Biga Yarımadasının altında yer alır. Kuzey kol ise güney kola göre daha sık deprem üretir ve her an aktiftir.

Deprem Nasıl Ölçülür?

Deprem fay hattındaki enerjinin açığa çıkması sırasında yer kabuğunda meydana gelen kırılmaların hissedilmesiyle yaşanan bir durumdur. Depremin ölçülmesinde açığa çıkan enerji ve bu gücün yeryüzünde bıraktığı etki dikkate alınır. Deprem sırasında ortaya çıkan enerjinin ölçülmesi depremin büyüklüğü olarak tanımlanır.

Kandilli Rasathânesi, deprem büyüklüğünü ve yer kabuğundaki hareketlerin etkisiyle oluşan dalgalanmaları sismometre adı verilen bir aletle ölçerek belirler.

Depremin merkez üssü tespit edildikten sonra sismometrenin belirlediği ölçüler matematiksel formüller kullanılarak hesaplanır ve depremin büyüklüğü tespit edilir. Yerin derinliklerinde bulunan depremin yeryüzünde hissedildiği noktadaki etkisinin ölçülmesi ise deprem şiddeti olarak tanımlanır.

Kısacası şiddet; depremin yapıların, doğanın ve insanlar üzerindeki etkisinin ölçülmesidir. Şiddet ölçümünde de deprem şiddet cetveli dikkate alınır. Depremin ortaya çıkardığı etkilerin ölçüm cetvelinde kaç numaralı bulgulara karşılık geldiğine bakılarak deprem şiddeti belirlenir.

Evimin Altından Fay Hattı Geçiyor Mu?

11 ili etkileyen Kahramanmaraş depreminin yıkıcı ve ağır hasara yol açmasından sonra deprem nasıl oluşur, evimin altından fay hattı geçiyor mu soruları sıklıkla araştırılmaya başlandı.

Evinizin bulunduğu parselin zemin özelliklerini, hangi zaman dilimlerinde fay hattının geçtiğini MTA veya e-devlet aracılığıyla öğrenebilirsiniz.

Fay hattı sorgulama ekranındaki harita üzerinden bulunduğunuz konuma ulaştıktan sonra ekranın yan tarafında bulunan faylar sekmesini işaretleyebilirsiniz. Ardından yine yan taraftaki depremler sekmesinden “Son 24 Saat, Son 7 Gün veya Son 30 Gün” kutucuklarından birini seçerek hangi zaman diliminde evinizin altından fay hattı geçtiğini öğrenebilirsiniz.

Deprem Nasıl Oluşur Sıkça Sorulan Sorular

Deprem En Fazla Kaç Saniye Sürer?

Korkunun, şaşkınlığın ve alt üst olmanın aynı anda yaşandığı deprem anları çok kısa sürse de ortaya çıkardığı his yoğunluğu insan için bitmek bilmeyen gerilimleri tetikler. Bundan dolayı deprem nasıl oluşur sorusu merak uyandırdığı kadar depremin en fazla ne kadar sürdüğü de sıkça merak edilen sorular arasındadır.

Deprem süreleri sarsıntının gücüne, depremin kaynağına, yerin özelliklerine, deprem dalgalarının yayılma hızına göre değişiklik gösterir. Genel olarak deprem süresi birkaç saniyedir fakat büyük depremlerin süreleri 60 ile 90 saniye arasında değişebilir. Depremlerin ardından meydana gelen artçı sarsıntıların süreleri ise birkaç saniye ile bir dakika arasında değişebilir.

Deprem Neden Gece Olur?

Erzincan depremi gece yarısı 01.57’de Gölcük depremi saat 3.02’de ve Kahramanmaraş’ta yakın zamanda meydana gelen deprem yine gece 4.17’de meydana geldi. Böylesi felaketlerin benzer saatlerde ortaya çıkması büyük depremler gece mi olur sorusunu akıllara getirdi.

Aslında dünyada ve Türkiye’de son 100 yılda oluşan depremlere ait harita incelendiğinde depremlerin gece yaşandığı ile ilgili teorinin çürüdüğü görülüyor. Uzmanlar depremlerin gece meydana gelmesi ile ilgili bir kanıt olmadığını teyit etmiş durumdadır.

Depremin gece olması ile ilgili olarak başka bir görüş de dünyanın gece bölümünün güneşin çekim gücünün etkisiyle aşırı baskı altında kaldığı ve bu sebeple basınçtan dolayı kırıldığıdır.

Deprem En Çok Hangi Yerlerde Olur?

Tarihsel dönemde deprem oluşturmuş diri faylar tekrar deprem oluşturma özelliğine sahiptir. Ülkemizde diri fay üzerinde 45 il ve 110 ilçe bulunur. MTA diri fay haritasında depreme dayanıksız olan dolgular ve araziler ile fayların son durumu yer alır.

Fay hattı haritasının yanı sıra MTA tarafından hazırlanan diri fay haritasına bakılarak da yerleşim yerinin risk durumunu tespit edebilirsiniz.

AFAD’ın hazırladığı Türkiye Deprem Riski Haritasının kapsamında birinci, ikinci ve üçüncü derecede riskli bölgeler ve en az risk teşkil eden iller yer alır. Türkiye deprem haritasına göre Konya, Karaman, Aksaray, Niğde, Sinop, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin, Kırklareli, Edirne, Nevşehir ve Ankara deprem riskinin en az olduğu illerdendir.

Türkiye fay hattı haritasında deprem riskinin illere göre derecesi belirtilir. Kırmızı renkte olan iller en yüksek risk taşıyan birinci derece deprem bölgesi olarak kabul edilir. Pembe renkte olan iller ise ikinci derece riskli bölge olarak belirlenmiştir. Sarı renkte olan iller ise üçüncü derece deprem bölgesi olarak değerlendirilmektedir.

Deprem Anında Ne Yapılmalı?

Deprem riski çok yüksek olan bir ülkede yaşayan fertler olarak deprem güvenlik bilgilerinden tüm vatandaşların haberdar olması gerekli ve zorunludur. Deprem anında alınacak bazı tedbirler ile olumsuz sonuçları önleyebilir ya da en az zararla bu durumu atlatabilirsiniz. Deprem anında alınabilecek önlemleri şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Öncelikle panik yapmamalı ve deprem süresince soğukkanlı şekilde hareket etmelisiniz.
• Deprem anında, sabit olmayan eşyalardan kaçınarak güvenli bir yer bulunmalıdır. Bunun için sağlam bir masa, sandalye, dolu sandık ya da hacimli bir koltuk gibi koruyucu eşyalara yaklaşılmalı ve hayat üçgeni oluşturulmalıdır.
• Ayrıca, kapılar, duvarlar, camlar, pencereler ve aydınlatma tesisatı gibi düşebilecek eşyalardan uzak durulmalıdır.
• Merdivenlere doğru koşmak, balkona çıkmak, asansör kullanmak veya pencereden atlamak gibi hareketler sarsıntı sırasında yaralanma riskini artırır. Bu nedenle bu tür davranışlardan kaçınılmalıdır.

Türkiye'nin En Büyük Depremi Hangisi?

Topraklarının çoğunluğu fay hattı üzerinde bulunan ülkemiz ne yazık ki yüzyıllardır acı deprem haberleri ile gündeme gelmiştir. 1500’lü yıllardan beri farklı zamanlarda 7 ve üzerindeki büyüklükte 23 deprem meydana gelmiştir. 1509’da 7.2 ve 1894'te ise 7 büyüklüğünde İstanbul depremi ortaya çıkmıştır.

Türkiye genelinde görülen en şiddetli depremler şunlardır:

• 1653 yılında 7.5 ve 1688’de 7 büyüklüğünde İzmir depremi,
• 1913 yılında 7.3 büyüklüğünde Mürefte depremi,
• 1919 yılında 7 büyüklüğünde Ayvalık Depremi,
• 1930 yılında 7.6 büyüklüğünde Hakkâri depremi olmuştur.

17 Ağustos 1999’a gelindiğinde ise 7.4 büyüklüğündeki Gölcük depremi en uzun deprem olarak tarihe geçmiş ve etkisi pek çok ilde hissedilmiştir. Aynı yılın kasım ayında ortaya çıkan 7.2 büyüklüğündeki Düzce depremi de en şiddetli afetlerden bir tanesidir.

Türkiye 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesinde ortaya çıkan 7.7 büyüklüğündeki son dakika deprem haberi ile bir kez daha sarsıldı. Ayrıca 9 saat sonra 7.6 büyüklüğünde tekrar bir deprem daha gerçekleşti.

Ülkemizin geçmişteki deprem tarihine bakıp karşılaştırdığımızda Pazarcık ve Elbistan depremleri en büyük depremleri arasında sayılabilir. Depremlerin büyüklüğüne bağlı olmaksızın şiddeti etkileyen temel problemler de sonuçların daha kötüye gitmesine yol açar.

Deprem Olacağı Zaman Hava Nasıl Olur?

Bazı büyük depremlerin öncesinde ve sonrasında gökyüzünde yıldızların çok yakın ve parlak olduğu, suyun ve havanın sıcaklığının arttığı pek çok kişi tarafından gözlemlenmiştir. Yaz aylarında havanın sıcak olması normal olsa da deprem öncesinde havadaki nem oranı artar ve ısı çok yükselir.

Nemin de etkisiyle bunaltıcı derecede sıcak bir hava ortaya çıkar. Ayrıca açık bir hava varsa kısa gökkuşakları, renkli bulutlar ya da ışık hüzmeleri oluşabilir. Tüm bu belirtiler, zaman içindeki deprem felaketlerinde edinilen deneyimlerle belirlenmiştir.

2006’da Research Gate’de yayınlanan bir araştırmaya göre deprem öncesinde ortaya çıkan enerjinin bulutların iyonlaşmasına sebep olduğu tespit edilmiştir. Bu iyonlaşmanın etkisiyle bulutlar birleşemediği için ilginç şekilli “deprem bulutları” denilen görüntülerin oluştuğu belirtilmiştir.

Depremin olacağı yerde parçalı bulutların olduğu gözlemlenmiş ve açık havada ortaya çıkan deprem belirtilerinden sayılmıştır. Hava kapalıysa gökyüzünde sıklıkla yıldırım ve şimşeklerle de karşılaşılabilir.

Haber Merkezi / www.gazeteilksayfa.com