Tarihte bugün: Milletler cemiyeti tarih oldu

Dünya tarihinin ilk uluslararası barış örgütü olan Milletler Cemiyeti, 26 yıllık varlığında küresel barışı korumak için çeşitli girişimlerde bulunsa da, İkinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle büyük bir başarısızlığa uğradı. Milletler Cemiyeti, tam 79 yıl önce bugün, 18 Nisan 1946 tarihinde Cenevre'de düzenlenen son genel kurulunda aldığı kararla kendini feshetti ve tüm yetkilerini, görevlerini, varlıklarını ve arşivlerini yeni kurulan Birleşmiş Milletler'e devretti. Böylece dünya tarihinin ilk evrensel barış örgütü tarih sahnesinden çekilirken, dersler çıkarılmış yeni bir uluslararası örgütlenme modeli olan BM'nin önü açıldı.

BÜYÜK SAVAŞIN ARDINDAN KURULAN BARIŞ ÖRGÜTÜ

Milletler Cemiyeti'nin kuruluş fikri, insanlık tarihinin o güne kadar gördüğü en büyük savaşlardan biri olan Birinci Dünya Savaşı'nın (1914-1918) ardından ortaya çıktı. Savaşta yaklaşık 20 milyon insanın hayatını kaybetmesi ve 21 milyon insanın yaralanması, uluslararası ilişkilerde yeni bir düzenin kurulması gerektiği fikrini güçlendirdi.

ABD Başkanı Woodrow Wilson'ın öncülük ettiği "14 İlke" planının en önemli maddelerinden biri, uluslararası bir barış örgütünün kurulmasıydı. Paris Barış Konferansı'nda şekillenen örgüt, 10 Ocak 1920'de Versay Antlaşması'nın yürürlüğe girmesiyle resmen kuruldu. Merkezi İsviçre'nin Cenevre kentinde olan Milletler Cemiyeti'nin kurucu üyeleri arasında İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya gibi ülkeler yer alırken, örgütün mimarı olan ABD, iç politika kaygıları nedeniyle Senato'nun onay vermemesi sonucu üye olmadı.

MİLLETLER CEMİYETİ'NİN 26 YILLIK SERÜVENİ

Milletler Cemiyeti, 26 yıllık varlığı boyunca uluslararası barışı korumak, silahsızlanmayı teşvik etmek, toprak anlaşmazlıklarını çözmek ve sosyal sorunlarla mücadele etmek gibi alanlarda çeşitli çalışmalar yürüttü. Örgüt, Finlandiya ile İsveç arasındaki Åland Adaları sorunu, Yunanistan ile Bulgaristan arasındaki sınır anlaşmazlıkları gibi bazı küçük çaplı uluslararası sorunların çözümünde başarılı oldu.

Cemiyetin en önemli başarılarından biri, Nansen Pasaportu adı verilen ve vatansız kişilere seyahat belgesi veren bir sistem kurmasıydı. Bu sayede Birinci Dünya Savaşı sonrası vatansız kalan yaklaşık 450 bin kişiye kimlik ve seyahat belgesi sağlandı. Ayrıca kölelik, kadın ve çocuk ticareti gibi sosyal sorunlarla mücadele eden Milletler Cemiyeti, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) gibi bugün hala faaliyetlerini sürdüren kurumların oluşturulmasına öncülük etti.

Ancak örgüt, özellikle 1930'lu yıllarda yükselen faşizm ve militarizm karşısında etkisiz kaldı. 1931'de Japonya'nın Mançurya'yı işgali, 1935'te İtalya'nın Etiyopya'yı işgali ve 1936'da Almanya'nın Ren Bölgesi'ni yeniden silahlandırması gibi olaylara karşı Milletler Cemiyeti'nin yaptırım gücünün yetersiz kalması, örgütün prestijini büyük ölçüde zedeledi.

BAŞARISIZLIK VE KAPANIŞ

Milletler Cemiyeti'nin en büyük başarısızlığı, İkinci Dünya Savaşı'nın çıkmasını engelleyememesi oldu. 1939'da savaşın başlamasıyla birlikte örgüt fiilen işlevsiz hale geldi. Genel Sekreterlik ve bazı teknik birimler faaliyetlerini sürdürmeye çalışsa da, Cemiyet artık uluslararası barış ve güvenliği sağlama konusundaki görevini yerine getiremiyordu.

Savaş devam ederken, 1943 yılında Müttefik Devletler, savaş sonrası kurulacak yeni bir uluslararası örgüt için hazırlıklara başladı. İkinci Dünya Savaşı'nın bitmesinden kısa süre sonra, 24 Ekim 1945'te Birleşmiş Milletler resmen kuruldu. Milletler Cemiyeti ise 18 Nisan 1946'da son Genel Kurul toplantısını gerçekleştirdi ve kendini feshederek tüm varlıklarını ve görevlerini BM'ye devretti.

Milletler Cemiyeti'nin başarısızlığından çıkarılan dersler, BM'nin yapısının oluşturulmasında önemli rol oynadı. Milletler Cemiyeti'nde bulunmayan veto yetkisi, BM Güvenlik Konseyi'nde daimi üyelere tanındı. Ayrıca yaptırım gücü ve uluslararası barışı koruma mekanizmaları güçlendirildi.