Tarihte bugün: Demokrasiye ilk pranga 65 yıl önce vuruldu

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından 37 yıl sonra, 27 Mayıs 1960 tarihinde gerçekleşen askeri darbe, ülkenin demokratik yaşamında ilk büyük kırılma noktası oldu. 1950 yılında "Beyaz Devrim" olarak nitelendirilen çok partili hayata geçişin ardından on yıl süren Demokrat Parti iktidarı, askeri müdahale ile sona erdi.

DARBE ÖNCESİ GELİŞMELER

1950'de iktidar olan Demokrat Parti, ilk yıllarında ekonomik büyüme ve demokratikleşme adımlarıyla halkın desteğini almıştı. Ancak 1954 seçimlerinden sonra, özellikle Adnan Menderes liderliğindeki hükümet giderek otoriter bir çizgiye kaymaya başladı. Basın özgürlüğüne getirilen kısıtlamalar, muhalefete yönelik baskılar ve ekonomik sorunlar toplumsal gerilimi artırdı.

1957 seçimlerinde oy oranı düşmesine rağmen mecliste çoğunluğu koruyan DP, muhalefet ve basın üzerindeki baskılarını daha da artırdı.

27 MAYIS SABAHI

27 Mayıs 1960 sabahı erken saatlerde, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Cemal Gürsel'in liderliğinde bir grup subay harekete geçti. "Milli Birlik Komitesi" adını alan grup, hükümeti düşürdüğünü ilan etti. Başbakan Adnan Menderes, Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve diğer üst düzey yöneticiler gözaltına alındı.

Darbeciler, müdahalenin gerekçesi olarak "anayasayı çiğneme, demokrasiyi tehlikeye atma ve ekonomik çöküntü" gibi suçlamaları öne sürdü. Ankara Radyosu'ndan okunan bildiride, ordunun "vatanı, cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak" amacıyla müdahale ettiği duyuruldu.

YARGILAMA SÜRECİ VE İDAMLAR

Darbenin ardından kurulan Yassıada Mahkemeleri'nde DP'li yöneticiler yargılandı. Uzun süren yargılama sonunda Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan idam cezasına çarptırıldı.

17 Eylül 1961 tarihinde İmralı Adası'nda gerçekleştirilen idamlar, Türkiye kamuoyunda büyük tartışmalara neden oldu. Uluslararası kamuoyundan da af çağrıları gelmesine rağmen, cezalar infaz edildi.

DEMOKRASİYE DÖNÜŞ VE KALICI ETKİLER

1961 yılında yeni anayasa kabul edildikten sonra sivil yönetime geçiş sağlandı. Ancak 27 Mayıs darbesi, Türkiye'de askeri müdahalelerin meşrulaştırılması açısından önemli bir emsal teşkil etti. Sonraki yıllarda yaşanan 12 Mart 1971, 12 Eylül 1980 ve 28 Şubat 1997 müdahalelerinin temelinde bu ilk darbenin yarattığı "rol model" etkisi bulunuyor.

Bugün 65. yıldönümünü yaşadığımız 27 Mayıs 1960 darbesi, Türkiye'nin demokratik mücadelesinde hem acı bir deneyim hem de önemli bir ders olarak tarihte yerini aldı.